توده هوا چیست؟

یک توده هوا عبارت است از حجم عظیمی از هوا که خصوصیات فیزیکی آن بویژه از نظر دما و رطوبت و آهنگ کاهش دما (Lapse rate) در سطح افقی برای صدها کیلومتر تقریبا همسان باشد.

توده‌های هوا، خصوصیات اصلی خود را از سطحی که بر روی آن تشکیل می‌شوند، کسب می‌کنند. برای اینکه توده‌های هوا شکل بگیرند لازم است هوا به مدت طولانی در یک منطقه ثابت باقی بماند، در نهایت گردش معمولی هوا موجب به حرکت در آمدن آنها می‌شود.

توده‌های هوا معمولا در بعضی از نقاط دنیا بیشتر از سایر مکان‌ها تشکیل می‌شوند به این مناطق سرچشمه (Source region) گفته می‌شود.

توده‌های هوا را با توجه به منشاء تشکیل آنها، طبقه‌بندی و نامگذاری می‌کنند و با توجه به منشاء، نشانه‌های معینی را برای آنها به کار می‌برند.

طبقه بندی توده‌های هوا

 

نام و نشانه	مناطق منشا	خصوصیات
آرکتیک A	مناطق قطبی	سردترین توده هوای زمستان
قطبی بری cP	خشکی های جنب قطبی	سرد و خشک و بسیار پایدار
قطبی بحری mP	جنب قطبی و آرکتیک	سرد و مرطوب و ناپایدار
حاره‌ای بری cT	بیابانهای عرضهای پایین بویژه صحرا و استرالیا	بسیار گرم و خشک و پایدار
حاره ای بحری mT	اقیانوسهای منطقه جنب حاره	گرم و مرطوب ناپایداری شدید به جهت کناره غربی اقیانوسها
استوایی E	دریاهای استوایی وحاره	گرما و رطوبت زیاد

 

چطور باران می‌آید؟

باران پس از سرد شدن بخارهای جوّی به وجود آمده و بر زمین می‌بارد. منبع اصلی تولید باران جبهه‌های هوا (weather fronts) یعنی دما و رطوبت است.

وقتی هوای گرم به بالای آسمان صعود می‌کند، بخار آب را هم همراه خودش به بالا به داخل آسمان می‌برد. در بالای آسمان، بخار آب سرد می‌شود و قطره‌های آب دور ذرات ریز گرد و غبار موجود در هوا تشکیل می‌شود. مقداری از بخار آب هم به شکل کریستال‌های ریز یخ منجمد می‌شود که قطرات آب سرد شده را جذب می‌کند.

قطرات به شکل کریستال‌های یخ، منجمد می‌شود و کریستال‌های بزرگ تری را تشکیل می‌دهد که ما آنها را برف ریزه می‌نامیم.

موقعی که برف ریزه‌ها سنگین می‌شوند، پایین می‌افتند. برف ریزه‌ها در مسیرشان رو به پایین با هوای گرم تر برخورد می‌کنند و ذوب می‌شوند و به صورت قطرات باران در می‌آیند.

بد نیست بدانید کارخانه‌ها، ماشین‌ها، کامیون‌ها، و وسایلی که دارای دودکش هستند، از سوخت فسیلی نظیر زغال و مواد نفتی استفاده می‌کنند. سوخت این دو نوع ماده موادی نظیر اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن را وارد هوا می‌سازد. در فضا این اکسیدها تغییر می‌کنند و به گرد و غبار و باران اسیدی تبدیل می‌شوند.

باران اسیدی چیست؟

اصطلاح باران اسیدی به هرگونه بارش باران، برف، تگرگ یا حتی مه که در آن مواد مضری مانند اکسیدهای نیتروژن و گوگرد وجود دارند، اطلاق می‌شود.

این دو ماده در اتمسفر با اکسیژن و بخار آب واکنش شیمیایی انجام داده، به صورت نیتریک اسید و سولفوریک اسید در می‌آیند.

عامل اصلی این آلاینده‌ها صنایع، حمل و نقل و کارخانه‌های مختلفند که سبب افزایش شدید میزان اسیدیته بارش و آسیب‌ رساندن به انسان‌ها، گیاهان و ساختمان‌ها می‌شوند.

توفان چیست؟

توفان عبارت است از آشفتگی جوی با اختلال در فشار موجود هوا که گاه بر اثر حرکت شدید باد که در جریان دو جبهه هوای سرد و گرم تولید می‎شود، به قدری شدت آن زیاد است که به صورت امواج هوایی سریع به حرکت در می‎آید.
توفان‌ از برخورد توده هوای سرد و خشک مناطق قطبی با هوای گرم و مرطوب مناطق گرمسیری ایجاد می‌شود.

در این برخورد هوای گرم مانند پیکانی در شکم هوای سرد پیشروی می‌کند. نوک این پیکان نقطه‌ای از جو کم‌فشار را ایجاد می‌کند. سپس هوای گرم که سبک‌تر است در یک سطح اریب وار بالا می‌رود و کم کم طوفان ایجاد می‌شود.

بر اثر این جریان، هوای گرم و مرطوب خنک می‌شود و چون به حالت اشباع برسد، ابری پدید می‌آید که شاید برف یا باران از آن ریزش کند.

به عبارت دیگر توفان در واقع نوعی سیکلون یا همان توفان موسمی مناطق حاره‌ای و در واقع اصطلاحی عام برای سیستم کم فشار است که معمولاً در نواحی گرمسیری بوجود می‌آید که در مسیر خود باعث قطع درختان، خرابی ساختمان‎ها و شکستن شیشه‎ها می‎شود و مناطق وسیعی را در هم می‎‎کوبد.

سرعت حرکت توفان گاه به صدها کیلومتر در ساعت می‎رسد و اغلب باران‌های سیل‌ آسا توام با رعد و برق و سیلاب را با خود به همراه می‌آورد.

توفان‎ها، که در نقاط مختلف دنیا به صورت گردباد، بادهای دریایی و یا تند باد دیده می‎شوند، ممکن است گردبادی با سرعت چرخش 100 تا 400 کیلومتر در ساعت و سرعت جابجایی 50 تا 70 کیلومتر در ساعت ایجاد کنند.

گردبادهای دریایی که از اقیانوس‎های مناطق حاره منشأ می‎گیرند قدرت تخریبی زیادی دارند. این گردبادها در اوایل تابستان و اواخر پاییز بیشتر دیده می‎شوند و معمولاً بین 7 تا 15 درجه عرض شمالی یا جنوبی در دو طرف خط استوا رخ می‎دهند. در این مناطق به طور متوسط سالانه 40 گردباد دریایی بزرگ ثبت می‎شود.

توفان های تگرگ چیست؟

تگرگ به همراه توفان باران و یا همراه رعد و برق Thunderstorm می باشد در این شرایط ابرهای تیره رنگ و مرتفعی که ایجاد گردیده است که به نام کومولونیمبوس Cumulonimbus نامیده می شوند ظاهر می گردند و در اینجا لازم به یادآوری که هر توفان رعد و برقی تگرگ نمی دهد و در حقیقت تگرگ توزیع جغرافیایی دارد و نسبت مستقیمی با تعداد و یا میزان بارندگی توفان رعد و برق در متطقه ندارد بعنوان نمونه تگرگ در دشتهای عظیم آمریکا و مخصوصاً در نواحی کوههای راکی Rocky 4 الی 8 برابر پیش از قسمتهای مرکزی ، شرقی و جنوبی این کشور دیده می شود در حالیکه تعداد توفان رعد و برق این قسمت نصف تا یک سوم قسمتهای مرکزی ، شرقی و جنوبی است پس همانطوریکه می دانیم توفان های تگرگ بخشی از توفان های رعد و برق هستند که در این توفانها ابر به اندازه کافی در بالای سطح یخبندان رشد کرده و می تواند ذرات یخ را تولید کند و فرازهنج در این نوع ابرها به حدی قوی است که می تواند این ذرات را با خود حمل کند و نگهدارد تا این که به اندازه یکدانه تگرگ رشد کرده و سرانجام سقوط کنند پس برای اینکه یک توفان رعد و برق تبدیل به یک توفان تگرگ که منجر به ریزش تگرگ گردد باید ابر به اندازه کافی بالای سطح یخبندان رشد کرده باشد و مطالعات آماری و فیزیکی نشان می دهند که عامل تبدیل یک توفان رعد و برق به توفان تگرگ بادهای افقی قوی در سطح بین 6000 الی 12000 متری هستند و یک جت استریم با حداقل بادهای قوی در سطوح بالا که معین می کند که آیا یک توفان رعد و برق به توفان تگرگ تغییر شکل می دهد یا نه.

این همان دریای عجیب مورداشاره درقرآن کریم است

در شهر توریستی اسکاگن این زیبایی را می توان در سجیه دید، این شمالی ترین شهر دانمارک است، جایی که دریای بالتیک و دریای شمال بهم می پیوندند. دو دریای مختلف با هم یکی نمی شوند و بنابرین این راستا بوجود می آید.

و این همان چیزی است که در قرآن آمده است.

 

سورة مبارکه الرحمن

مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ (19) بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ (20) فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ (21) یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ (22)
دو دریا را به گونه ای روان کرد که با هم برخورد کنند (19) اما میان آن دو حد فاصلی است که به هم تجاوز نمی کنند (20) پس کدامین نعمتهاى پروردگارتان را انکار مى‏کنید؟ (21) از آن دو، مروارید و مرجان خارج میشود (22)

 

سوره مبارکه فرقان آیه 53

و هو الذی مَرَجَ البحرینِ هذا عَذبٌ فُراتٌ و هذا مِلحً اُجاجً وَ جَعَلَ بَینَهما بَرزَخا و حِجراً مَهجوراً
و اوست کسی که دو دریا را موج زنان به سوی هم روان کرد این یکی شیرین و آن یکی شور و تلخ است ومیان آندو حریمی استوار قرار داد.

 

 

سیل چیست؟

 

سیل در حقیقت افزایش ارتفاع آب رودخانه و مسیل و بیرون زدن آب از آن و اشغال بخشی از دشت‌های حاشیه رودخانه می‌باشد که می‌تواند با غرقاب نمودن منطقه باعث وارد آمدن خسارات بر ساختمان و تاسیسات عمومی شده و تلفات انسانی و دامی به همراه داشته باشد در مواردی نیز سیل می‌تواند ناشی از افزایش سطح آب دریاچه و یا دریا باشد که در این موارد جریان بادهای شدید تاثیر زیادی خواهد داشت.

سیلابهای رودخانه اغلب ناشی از بارش های شدید می باشد که در برخی موارد همراه با ذوب برف می باشد. سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار کمی در رودخانه جاری شود تند سیل نامیده می شود. تلفات جانی این تند سیلابها که در حوزه های کوچک بوقوع می پیوندند عموما بیشتر از تلفات جانی سیلابهای رودخانه های بزرگ می‌باشند .

چالش های زیست محیطی در ایران(به طور کلی)

بسیاری از منتقدان عملکرد سازمان محیط زیست را که طبق قانون وظیفه حفاظت از مناطق چهارگانه در برابر تخریبها و تجاوزها را بر عهده دارد ناموفق ارزیابی کرده و معتقدند این سازمان بیش از آنکه به تکالیف نظارتی خود عمل کند خواهان تعامل برای اهداف ناپایدار توسعه است. آلودگی شدید هوای کلانشهرها، خیمه سهمگین ریزگردهای عربی بر آسمان کشور، انباشت آلودگی های نفتی و سموم کشاورزی در سواحل دریا و رودخانه ها، تداوم تخریب و ویرانی تالابهای ایران، وضعیت بغرنج حیات وحش، تخریب جنگل های حفاظت شده به همراه هزاران مشکل زیست محیطی دیگر، وضعیت مدیریت محیط زیست ایران را این سال ها اسفبارتر از قبل نشان می دهد. آمارهای اعلام شده از سوی معصومه ابتکار رئیس اسبق سازمان محیط زیست در نشست علنی شورای شهر تهران که عملکرد دستگاه محیط زیستی ایران از سال 2006 (84) به بعد را رو به سقوط توصیف کرده اگر چه با واکنش رئیس فعلی سازمان حفاظت محیط زیست مواجه شد اما می تواند بهانه ای برای نگاهی به وضعیت مدیریت محیط زیست ایران باشد.
ابتکار با استناد به گزارش دوسالانه مرجع زیست محیطی بین المللی(EPI) رتبه مدیریت محیط زیست ایران را با 25 پله سقوط در رتبه 78 اعلام کرده و معتقد است: در پایان دولت هشتم رتبه مدیریت محیط زیست ایران در جهان 53 بوده و این رتبه در سال 2008 به 67 و در سال 2010 به رتبه 78 سقوط کرده است که این سقوط نشانه نبود نگاه کارشناسی در ساختار اساسی مدیریت محیط زیست ایران است.
از دیگر سو، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش به خبر سقوط رتبه مدیریت محیط زیست ایران در دنیا آمارهای ارائه شده از سوی ابتکار را غلط ارزیابی کرد و توضیح داده که در مقاطعی از سالهای گذشته سازمان حفاظت محیط زیست آمار و اطلاعات فعالیت های خود را به سازمان های بین المللی منتقل نکرده است و همین موضوع باعث شده که اطلاعات این سازمانها در رابطه با وضعیت محیط زیستی ایران درست نباشد. محمد جواد محمدی زاده گفته است آمارهای بین المللی در رابطه با وضعیت محیط زیست ایران را تائید نمی کنم و معتقدم پیشرفت های مناسبی در زمینه حفظ محیط زیست انجام شده و این تلاش ها ادامه دارد.
با این حال، با تغییر مدیریت محیط زیست در دولت دهم که محمدی زاده را بر صندلی فاطمه واعظ جوادی نشاند زمزمه توسعه گرا بودن رئیس جدید در میان رسانه ها پیچید و بسیاری از منتقدان او را ابزار قدرتمندی برای تسهیل راه توسعه کشور بدون توجه به فشارهای کارشناسی متخصصان محیط زیست کشور دانستند.
زمزمه های راهسازی در جنگل ابر، تخریب گسترده جنگل های حفاظت شده دنا، راهسازی در تالاب انزلی، تخریب دریاچه پریشان، تداوم خشکی تالاب هامون و مسائل مهم محیط زیستی دیگر در برابر چشمان مدیران محیط زیست در حالی ادامه داشت که سازمان محیط زیست طبق قانون وظیفه مقابله با این تخریبهای غیر قانونی را عهده دار بود. مطالعه درخواستهای ارائه شده به "شورای ساماندهی مناطق" سازمان حفاظت محیط زیست ایران و موافقت و عدم موافقت با درخواست های انجام شده برای فعالیت در حریم مناطق چهارگانه طی یکسال گذشته به خوبی نشان می دهد که سازمان حفاظت محیط زیست چقدر از وظایف حفاظتی اش را انجام داده یا عملکردی مطابق خواست دستگاه های اجرایی داشته است.
در همین رابطه معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ایران در گفت وگو با مهر تاکید کرد: با بیشتر درخواست هایی ارائه شده به شورای ساماندهی مناطق از سوی سازمان محیط زیست مخالفت شده اما گاهی برای آب شرب یک روستا درخواستی داده می شود که مخالفت با آن ممکن نیست.
محمد باقر صدوق گفت: در بسیاری مواقع با درخواست های انتقال خط گاز و برق که می توانسته تخریب گسترده ایجاد کند مخالفت شده و راهکارهای زیست محیطی در اختیار آنها قرار گرفته است اگرچه لابیهای سنگینی برای پیشبرد کارها از سوی نهادهای مختلف انجام می شود اما جلوی این خواستها مقاومت کرده ایم.
این کارشناس مسئول سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به وضعیت راهسازی در مناطق چهارگانه محیط زیست، قطع جنگل های حفاظت شده و وضعیت بغرنج حیات وحش افزود: متاسفانه با افزایش مناطق حفاظت شده امکانات و نیروی انسانی ما افزایش پیدا نکرده و این بر کیفیت حفاظت تاثیر می گذارد و قطعا کیفیت حفاظت را پائین آورده است. وی اضافه کرد: اینکه 10 درصد خاک کشور منطقه حفاظت شده است کاملا غلط است و مدیران ما بی جهت از این درصد استفاده می کنند در حالی که وظیفه ما حفاظت از خاک نیست بلکه وظیفه ما حفاظت از زیستگاه حیات وحش و اکوسیستم های تالابی و مناطقی است که حیات وحش در آن زندگی می کنند.
صدوق از درخواست برای تجدیدنظر در مناطق حفاظت شده خبر داد و گفت: در چهل سال گذشته شهرها گسترش پیدا کرده و مناطق حفاظت شده از شرایط و ویژگیهای تازه ای متاثر شده اند که باید تجدید نظر شود و سطح و درصد و مناطق تغییر کند. معاون محیط طبیعی و امور زیستگاه ها در پاسخ به تداوم وضعیت بحرانی و تخریب روز افزون تالابهای کشور گفت: تالابها وضعیت ناگواری دارند و کارهایی که باید در گذشته می شده در حال حاضر در دست انجام است تا بتوانیم تالابها را احیا کنیم. وی با انتقاد از وزارت نیرو به دلیل سد سازیهای بی رویه گفت: برای حفاظت تالابها با مشکل مواجه هستیم چرا که حق آبه تالابها تامین نمی شود و دلیل آن این است که وزارت نیرو هر جا رسیده سد و بند آبی ساخته و راه ورود آب به چرخه های تالابی را بسته است. از دیگر سو، رئیس سازمان محیط زیست با اتکا به کادر کارشناسی خود برنامه تبادل گونه های جانوری را آغاز و با اهدای دو آهوی ایرانی در مراسم استقبال رسمی از ولیعهد قطر رویه ای تازه در مدیریت محیط زیست در پیش گرفت. تبادل پلنگ ایرانی و ببر سیبری علی رغم انتقادات بسیار از سوی متخصصان کهنه کار و حتی جانور شناسان برجسته جهان با تبلیغات وسیع سازمان همراه شد و راه برای بررسی تبادل گونه های دیگر گربه سان ایرانی را باز کرد. با این همه سازمان محیط زیست ایران در حوزه های مختلف محیط زیست دست به تبلیغ و انجام فعالیتهای رسانه ای گسترده زد تا جایی که طرح جامع کاهش آلودگی تهران و کلانشهرها در حوزه مدیریت محیط زیست انسانی را با وجود اذعان به شکست از سوی مدیران کشوری (نیروی انتظامی و شهرداری) طرحی موفق جلوه داد. در سال های اخیر محیط زیست دریایی کشور نیز از تخریب مصون نمانده و با مقاومت و اعتراض معاونت دریایی سازمان باز هم آلودگی نفتی مثل همیشه ماندگار ماند و حتی در اسکله های مختلف مثل کاسپین در خزر نیز خاکریزی آغاز شد و مدیریت سازمان تنها به اعتراضی خفیف و بدون ضمانت نسبت به نداشتن ارزیابی زیست محیطی اکتفا کرد. کاسپین مثل کنارگذر تالاب انزلی علی رغم نداشتن مجوز و اعتراض بدنه کارشناسی سازمان پیش رفته و در حال ساخته شدن است. این درحالی است که علاوه بر تداوم آلودگی خلیج فارس، دریای خزر نیز طبق معمول از ریختن سموم کشاورزی در بستر رودخانه ها مصون نمانده و فاضلاب شهری نیز همچنان دریا را آلوده تر می کند. وضعیت حیات وحش و پرندگان نیز حال و روز مناسبی ندارند به نحوی که با وجود کشتار وسیع پلنگ های ایرانی سازمان معتقد است به خاطر داشتن بالاترین آمار پلنگ در دنیا مساله مهمی به وجود نیامده و حتی نیامدن تک درنای باقی مانده سیبری به فریدون کنار با تبلیغات وسیع وارونه جلوه داده شد و حتی رئیس سازمان در گفتگو با خبرنگاران از احیای درنای سیبری و تشکر سازمان های بین المللی از وی خبر داد. یک کارشناس و متخصص محیط زیست که منتقد عملکرد دستگاه مدیریتی سازمان حفاظت محیط زیست کشور است در گفت وگو با مهر معتقد است: باید اعتراف کرد ما در ناپایداری زیستی در جهان رتبه بدی داریم و هیچ گریزی از این مساله وجود ندارد. ناصر کرمی گفت: مدیریت محیط زیست در یکسال گذشته هیچ تاثیری بر روی آمارهای ارائه شده از سوی خانم ابتکار به نقل از مجامع بین المللی و دفاع محمدی زاده از عملکرد خود ندارد چرا که در یکسال نمی توان چیزی را در این سطح تغییر داد. کرمی به اعلام تعداد آهوهای ایرانی در آمارهای متنوع و متعدد از سوی مدیران محیط زیست اشاره کرد و گفت: در حالی که هیچ سرشماری انجام نشده آهوهای ایرانی را 27 هزار و 25 هزار و 22 هزار و... اعلام می کنند. وی اضافه کرد: نوع شعارهای مطرح شده در برنامه های سازمان محیط زیست به گونه ای است که انگار قصد دارند روی چیزی سرپوش بگذارند. معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست از واژه "حفاظت" به عنوان محتوا و رسالت سازمان حفاظت محیط زیست نام برد و گفت: دراروپا به دلیل اینکه چیزی برای حفاظت ندارند کلمه حفاظت را کنار گذاشته اند زیرا در حوزه حیات وحش آنها حفاظت در اسارت است اما ما هنوز برای حفاظت حیات وحش و مناطق مختلف فرصت داریم. صدوق تاکید کرد: سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از محیط زیست ایران قرص و محکم ایستاده است و اینکه مساله حفاظت از سوی ما کنار گذاشته شده پذیرفتنی نیست. آنچه که از اظهارات کارشناسان منتفد یا در واقع دلسوزان محیط زیست ایران برمی آید ضرورت بکارگیری برنامه های پیشگیرانه و حفاظتی فارغ از هر گونه اعمال سلیقه و سرپوش نهادن به کاستیهای موجود است. از این رو، مدیریت محیط زیست ایران باید در ایجاد تعامل بیشتر با بدنه کارشناسی اعم از فعالان رسانه ای و دانشگاهی برای دستیابی به پایداری محیط زیست کشور پیشقدم شود.

۵ چالش زیست محیطی ایران

نماینده مقیم سازمان ملل آب، آسیب دیدگی و فرسایش خاک، انرژی، آلودگی هوا و خسارت تنوع زیستی را به عنوان پنج چالش مهم زیست محیطی ایران عنوان کرد.

 هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد و نماینده مقیم برنامه توسعه ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود در گردهمایی بنیاد میراث ایران و بنیاد میراث حیات وحش ایرانی که انجمن سلطنتی جغرافیایی در لندن برگزار کرد، ۵ چالش زیست محیطی ایران را بیان کرد .

چالش های زیست محیطی قرن حاضر

شهری مثل تهران از این قاعده مستثنی نیست. در واقع باید در این شهر بین فعالیت های صنعتی و تجاری و کیفیت محیط زیست شهری هماهنگی به وجود آید.