سیل چیست؟
سیل در حقیقت افزایش ارتفاع آب رودخانه و مسیل و بیرون زدن آب از آن و اشغال بخشی از دشت‌های حاشیه رودخانه می‌باشد که می‌تواند با غرقاب نمودن منطقه باعث وارد آمدن خسارات بر ساختمان و تاسیسات عمومی شده و تلفات انسانی و دامی به همراه داشته باشد در مواردی نیز سیل می‌تواند ناشی از افزایش سطح آب دریاچه و یا دریا باشد که در این موارد جریان بادهای شدید تاثیر زیادی خواهد داشت.
سیلابهای رودخانه اغلب ناشی از بارش های شدید می باشد که در برخی موارد همراه با ذوب برف می باشد. سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار کمی در رودخانه جاری شود تند سیل نامیده می شود. تلفات جانی این تند سیلابها که در حوزه های کوچک بوقوع می پیوندند عموما بیشتر از تلفات جانی سیلابهای رودخانه های بزرگ می‌باشند .
اغلب سیلها در اثر بارندگی شدید، آب شدن برفها و تکه یخهای بزرگ و یا طغیان رودخانهها جاری میشوند. بعضی از رودخانهها هر ساله به طور منظم طغیان میکنند و از گزارشهای سالهای گذشته میتوان زمان وقوع و ارتفاع بالاآمدن آب را پیشبین یکرد. سیلهای غیرقابل پیشبینی در اثر بارانهای سیلآسای غیرطبیعی روی زمین لخت، خیس و یا یخزده جاری میشوند. بعضی سیلها در اثر امواج کنار دریا جاری میشوند. در یک موج مدی توده عظیمی از آب دریا، که گاه 6 تا 9 متر ارتفاع دارد، ناحیه گستردهای از زمین ساحلی را که ممکن است حد آن به 80 تا 100 کیلومتری کناره دریا برسد فرا میگیرد. اغلب این امواج مد دریا در اثر زلزلههای زیر دریایی اتفاق میافتند ولی گاهی به دنبال طوفان نیز حادث میشوند.
مناطقی که خاکهای چسبنده و بدون پوش گیاهی دارند برای ایجاد سیل بسیار مستعد هستند دانههای باران بر اثرضربه به خاک باعث به هم فشردگی و چسبندگی لایه سطحرویی خاک شده و از قدرت جذب خاک و نفوذ آب در عمق خاک میکاهد و به همین علت آب بارندگی در خاک نفوذ نکرده و جاری می‌شود و در همین حال شدت ضربات باران باعث حرکت دانههای خاک شده و این دانهها را همراه خود به حرکت در میآورد و معلق شدن این ذرات خاک باعث زیاد شدن حجم آب جاری شده میگردد.
این آبهای گلآلود حوضههای کوچک، در حوضه خود اگر نیروی کوچکی به شمار آیند با پیوستن به هم و تشکیل حوضههای بزرگ و زیاد شدن حجم جاری قدرت مخربی را به وجود میآورند که در نهایت سبب خسارات مالی و جانی فراوان میگردند.
بعضی اوقات بعد از یک بارندگی شدید کوتاه مدت، در سطح حوضه آبریز و یا در یک قسمت اعظم از حوضه، باعث بوقوع پیوستن سیل می‌شود این بارندگیهای دوم همیشه باعث سیلهای وحشتناک و تخریبگی شده است. از بارندگیهایی که باعث سیل یمشود یکی هم بارندگیهای خارج از فصل می‌باشد (مانند بارندگیهای تابستانی) در تابستان رودخانهها در حد کامل جای هستند، دیگر این که به علت گرم بودن خاک و اختفای هوای گرم مرطوب در حفرههای خاک، باران شدید تابستانی نمیتواند در روزنههای خاک نفوذ کند و ناچاراً جاری می‌شود و سیل و طغیان بوجود میآید.
عامل دیگری که در بروز سیل مؤثر می‌باشد شکسته شدن سدها و آببندها است، که بر اثر سهلانگاری فنی و یا عوارض زمینی چون زلزله بوجود میآید و یا خرابی آب بندهای طبیعی که بر اثر ریزش کوه و بسته شدن گذرگاه آب حوضه آبریز دریاچهای را تشکیل اده و بر اثر فشار زیاد آب سد از هم میپاشد نیز عامل دیگری از عوامل بروز سیل می‌باشد.
یکی دیگر از عوامل بروز، شکسته شدن سدهای یخی می‌باشد. مکانیسم عمل بدین صورت است که وقتی رودخانه مقدار زیادی یخ از مناطق کوهستانی را همراه میآورد، پس از کاهش سرعت جریان، یخها به هم پیوسته و اولین شبکه یخی را تشکیل میدهند و با پیوستن دیگر یخها به صورت دیوارهای در شکاف به دام افتاده و سد یخی تشکیل می‌شود. شکسته شدن این دیوار بر اثر گرما یا فشار باعث سرازیر شدن آب جمع شده میگردد. ذوب سریع برف و یخ نیز عامل مهم دیگی در بروز سیل می‌باشد. برف معمولاً در کوهها بیشتر بوده و از فصل بهار به تدریج ذوب می‌شود، برف به علت نیاز بیشتر به گرما نمیتواند یکباره ذوب شود و برای ذوب هرگرم برف بیش از79 کالری حرارت لازم است. این مقدار کالری بیشتر از گرمای خورشید و یا بادهای گرم مداوم تأمین می‌شود. گاهی این ذوب به همراه بارندگیهای شدید، طغیان رودخانهها را سبب میگردد. فعالیتهای آتشفشانی نیز باعث ذوب سریع برف کوهها و سیل آتی و پرحجم می‌شود.
1. ریزش سریع نزولات آسمانی و عدم گنجایش محل نزول.
2. عدم نفوذپذیری زمین محل و ذوب سریع برفها.
3. عدم گنجایش و عدم طراحی صحیح مسیر رودخانه و سیلها
4. عدم استفاده از سیل بند و دیوارهای محافظ در مناطق سیلخیز
5. عدم گنجایش صخرهها و جویها جهت عبور آب درمناطق شهری و مسدود شدن رودخانه به علت ریزش کوه
6. عدم لایروبی رودخانه و تجمع رسوبات سنگین و غیرطبیعی پشت سدها.
7. خرابی سیلبندها، سدها و مخازن آب.
تخربی پلها، تخریب جادهها، تخریب زمینهای کشاورزی، تخریب چاهها و قناتهاو تخریب بندها و سدها، تخریب منازل مسکونی ازدیاد ناقلین (مالاریا)، آلودگی آب، از بین رفتن محصولات و حیوانات اهلی (سوء تغذیه) آسیب به مکانهای بهداشتی و ارتباطی.
زیانهای ناشی از سیل مربوط به پوشیده شدن زمین از آب و نیز فشار خود آب است. سیل ممکن است لولههای آب یا فاضلا را جابهجا کند. در یک مورد، 5 کیلومتر از یک لوله 90 سانتیمتری آب را سیل با خود برده است.
ممکن است تأسیسات تصفیه آب و تلمبه خانهها زیر آب فرو روند و گل و لای داخل تلمبهها، موتورها و سایر تجهیزات شوند که این امر سبب تعمیرات گران و وقتگیری خواهد شد. آسیب ساختمانهای محافظ چاهها و چشمهها ممکن است منجر به آلودگی آب آشامیدنی شود. تأسیسات تصفیه فاضلاب و لولههای خروج فاضلاب بیشتردر معرض صدمات سیل قرار میگیرد. پس زدن آب در لولههای فاضلاب بیشتر در معرض صدمات سیل قرار میگیرند. پس زدن آب در لولههای فاضلاب سبب سرریز شدن آدمروها، مخازن فضولات و چاههای فاضلاب می‌شود. به علت بالا آمدن سطح آب انواع زباله در نقاط مختلف پخش میشوند که جمعآوری و دفع آنها مشکل مهمی ایجاد میکند. جمع شدن زباه و فضولات سبب افزایش مگس و جوندگان می‌شود. دفن مردگان و زیر خاک کردن لاشه حیوانات مرده مواقعی مشکل فوری و مهمی را به وجود میآورد.
1. لزوم رعایت اصول و ضوابط مهندسی رودخانه در احداث پلها مطابق استاندارد.
2. مطالعه و اجرای طرحهای سیستم هشدار سیل (مناطق پرجمعیت، کوهستانی و رودخانههای بزرگ).
3. حفاظت و جلوگیری از دخل و تصرف غیرمجاز در بستر رودخانهها و مسیلها.
4. پاکسازی و دفع انباشتههای طبیعی و مصنوعی در محدوده پلها و زیرگذرها با هماهنگی شرکتهای آب منطقهای.
5. لزوم استفاده از کارشناسان شرکتهای آب منطقهای در هنگام بروز سیلاب به منظور ثبت آمار و خسارات سیلاب و یکنواختسازی آمار و اطلاعات و استفاده از نظرات کارشناسی شرکتهای آب منطقهای در زمینه تحلیل علل بروز و تشدید سیل و چگونگی مقابله و کاهش خسارات در حین وقوع سیل.
6. نصب تابلوهای هشدار سیل در مسیر رودخانههای سیل خیز (در نقاط خاص و مهم و با توجه به شرایط رودخانهها و مسیر سیلها).
7. ایجاد نظام هشدار و مدیریت سیل (حوزههای کوچک و پرجمعیت کوهستانی – مناطق شهری – رودخانههای بزرگ).
8. لزوم به کارگیری و توسعه نقش بیمه در سرمایهگذاری طرحهای پیشگیری و جبران خسارات ناشی از سیل.
9. ارایه خدمات آموزش عمومی از طریق جمعیت هلالاحمر، آموزش و پرورش و رسانههای عمومی با هماهنگی کمیتههای فرعی پیشگیری از سیل در استانها.
10. اصلاح بستر رودخانهها:
الف) عریض کردن بستر رودخانه
ب) عمیق کردن در اثر لایروبی
ت) عریان کردن رودخانه از نباتات
ث) تسطیح رودخانهها
ج) تصحیح مسیر برای کم کردن طول رودخانه
11. ایجاد سیل برگردان:
الف) ایجاد دیوارهها در کنار رودخانهها.
ب) کندن کانالهای عرضی و موانع در مسیر سیل.
پ) منحرف کردن آبهای تجمع شده به مناطق دیگر.
ت) ایجاد سیل شکن در درهها برای جلوگیری از تجمع آب.
12. ایجاد و ساخت سدها و آب بندها: بهترین چاره است که میتوان در تولید برق و آبیاری از آن استفاده کرد.
13. حفاظت از بستر رودخانهها: در حوضههای مرتفع با استفاده از مصالح ساختمانی.
14. حفاظت بیولوژیکی : عدم کاشت درخت در کنار رودخانهها و ایجاد پوشش گیاهی و جنگلها برای کم کردن سرعت قطرات باران.
15. ایجاد سرعت شکنهای بتونی و سنگی در مسیر بستر رودخانهها و مسیر سیلابها
1. همیشه و همه جا اصل خونسردی را حفظ کنید.
2. برای اطلاع از وضعیت و گرفتن دستورات لازم به رادیو، تلویزیون و یا اعلام بلندگوهای عمومی گوش دهید در صورتی که دستور تخلیه داده شد فوراً این کار انجام دهید.
3. وسیله روشنایی تهیه کنید (چراغ قوه، شمع و ...)
4. به سرعت کمی غذا و آب ذخیره کنید. (ممکن است منابع آب آلوده گردد و مواد غذایی یافت نشود) و از مصرف مواد غذایی در تماس با سیل و فاقد ظرف ضد آب خودداری شود. از غذاهای کنسرو شده سالم استفاده نمایید.
5. در خارج از منزل مواظب سیمهای برق که روزی زمین افتاده (خصوصا در آب) باشید تا دچار برقزدگی نشوید.
6. در هنگام رانندگی مراقب شیبها و پیچهای جاده باشید به آرامی و با خونسردی رانندگی کنید (ترمزها بخوبی کار نمیکند).
7. اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آب گرفتگی شما را تهدید نمیکند نیاز به خروج از منزل نمیباشد.
8. جریان برق، آب و گاز را برای اجتناب از آتشسوزی و برقگرفتگی و انفجار قطع کنید.
9. در صورت ترک خانه اشیاء گران قیمت را به محلهای بالاتری در منزل ببرید درها را قفل کنید.
10. مناطق کم ارتفاع را سریعا ترک نمایید.
11. به نقطه مرتفعی دور از رودخانهها، نهرها و زهکشی بروید.
12. از فاضلابها و جویبارهای به ظاهر آرام دوری نمایید. و از ورود به جریان پرشتاب آب بدون توجه به قابلیت شناگری که خطر غرق شدن را به دنبال دارد، اجتناب کنید.
13. سیلابهایی که سطح جاده و پلها را پوشانده است دارای قدرت مافوق تصور است.
14. راهرفتن و یا رانندگی در سیلاب خطرناکترین کاری است که ممکن است انجام دهید.
15. وسایل نقلیه، حیوانات مزرعه و اشیاء قابل حمل و نقل را به نزدیکترین محل مرتفع انتقال داده شود. خودروها و وسایل نقلیه محلهای امنی در مقابل سیل نمیباشد زیرا خودرو ممکن است در آب جاری از کار بیافتد و یا توسط آب حرکت داده و برده شود.
16. حشرهکشها را از آب دوری کنید چون امکان دارد آلودگی خطرناکی را موجب شود.
17. هیچگاه به تنهایی در یک ناحیه سیلزده، به این طرف و آن طرف ندوید.
18. آبهای جمع شده در گودالهای مناسب برای رشد حشرات بخصوص پشهها می‌باشد. لذا از توری در محل اقامت استفاده گردد و پوشاک آستین بلند و چکمههای ساق بلند بپوشید.
محمد